Anaksagoras
M.Ö. 500- 428 yılları arasında yaşayan Anaksagoras “Us” diye anılmaktadır. Bu tarz bir anılmanın sebebi ise başlangıçta evrenin kaotik bir yapıda olduğu ancak akıl tarafından yani us ile bir düzen sağlandığını söylemektedir. Doğduğu bölge bugünkü Urla yakınlarında Klazomenai diye bilinen bir şehirdi. Anaksagora soylu, zengin ve asil bir aileye mensup olduğu için maddi olarak bir sıkıntı içersine girmediği söylenebilir. Hatta onun, bütün servetini bilimsel araştırmalar uğruna harcadığı söylenmektedir.
Hayatının ilk dönemiyle ilgili olarak bilinen en ilginç olay, M.Ö. 468 yılında Aigos Potamos'a düştüğü bilinen kocaman bir göktaşı üzerinde yaptığı söylenen gözlemlerdir. Herkes gibi onun da büyük ilgisini çeken bu göktaşı üzerinde yaptığı incelemeleri sonunda göktaşının aslında kızgın bir taş kitlesi olduğu kanaatine varmış olduğu söylenmektedir. Bu ona Ay, Güneş gibi gök cisimlerinin temelde dünyayla aynı yapıda oldukları görüşünü telkin etmiş olmalıdır. Bu düşüncesi ikinci vatanı olarak kabul ettiği ve otuz yıl oturduğu söylenen Atina’da kendisine karşı yöneltilecek dinsizlik suçlamasının ana dayanağını oluşturması bakımından önemlidir.
Atina’ya yerleşmek amacıyla gelen ilk filozof olan Anaksagoras, doğduğu kent olan Klazomenai’yi terk etmiş ve hayatının en verimli otuz yılını geçireceği Atina’ya gelmiştir. Onu Atina’ya çeken şey şüphesiz bu sıralarda Atina'nın Yunan dünyasının tartışılmaz ekonomik, siyasi ve kültürel merkezi olmaya doğru girmesidir. Perslere karşı kazanılan zaferden sonra Atina, Yunan dünyasında sivrilmeye başlamış ve özellikle Perikles zamanında hemen her alanda, bu arada mimari, müzik, dramatik sanatlar gibi güzel sanatlar ve kültürün çeşitli dallarında da ön plana geçmiştir. Sanatsal ve kültürel alanda ön plana çıkmasını sağlayan müsebbipler olarak Perikles ve Anaksagoras söylenebilir. Anaksogoras’ın eleştirel bakış açısının muhafazakar Atinalılar tarafından benimsendiği söylenemez.
Anaksagoras, Antik Yunan düşünce dünyasında heretizm(dinsizlikle) suçlanan ve görüşlerinden ötürü mahkemeye verilen ilk filozof olmuştur. Ancak düşünceleri uğruna yargılanan son filozof olmadığını tarihsel kaynaklardan müşahede etmekteyiz. Anaksagoras’ın suçlu olarak gösterilmesinde iki sebep vardır. Bu sebeplerin ilki, Perikles’in düşmanlarının Perikles’i yıpratmak istemesi ve Anaksagorasın göktaşının kızgın bir taş kütlesi olduğunu söyleyerek kutsal olmadığı şeklinde yorumlanan söylevidir.
Mahkeme sonucuna bağlı kalmaksızın, Anaksagoras Perikles’in yardımı ile bugünkü Çanakkale civarında olan Lapseki’ye sağ salim kavuşturulmuştur. Lapseki’de ne kadar yaşadığına dair kesin veriler olmamakla birlikte, bir okul kurduğu ve öğrenciler yetiştirdiği rivayet edilmektedir. Şehir sakinlerinin ona büyük saygı göstermiş olduklarını kendisi için dikmiş oldukları bir sunaktan ve ölümünden sonra ölüm yıl dönümlerinin her sene vasiyetine uygun olarak okul çocukları için bir tatil ve eğlenme günü olarak kutlanmasına izin vermelerinden anlıyoruz. Ayrıca Demokritos’un onu sohbetlerine kabul etmediği için Demokrtitos’tan nefret ettiği söylenmektedir.
Anaksagoras’a göre maddenin arkesinde bugün atom şeklinde tarif ettiğimiz tohumlar bulunmaktadır. Anaksagoras'a göre her şey karşıtlarının, sıcağın ve soğuğun, kurunun ve yaşın bir oranını kapsamaktadır. Soğuk olan bir buzdolabında sıcaklık oranı çok çok az iken, gündüz neredeyse kavurucu bir sıcaklığa ulaşan çöl toprağında soğukluk oranı çok çok az bir niteliktedir. Nefret ve Sevgi hareketleri ile katı maddeler dünyadan savrulmuşlardır ya da birleşmişlerdir ve böylece dünya üzerinde farklı yapı biçimleri meydana gelmiştir. Güneşin ısısı yavaş yavaş nemli dünyayı kurutmaktadır; ve yağmurun yağmasıyla yan kuru yan nemli olan dünyada organik yapılar oluşmaya başlamıştır.
Kaynakça:
ARSLAN, Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi 1, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006, s. 287-288
LAERTİOS, Diogenes , Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Çev.: Candan Şentuna, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2021
THİLLY, Frank, Felsefenin Öyküsü Cilt 1 ( Yunan ve Ortaçağ Felsefesi ), Çev.: İbrahim Şener, İzdüşüm Yayınları, İstanbul, 2000, s. 69
0 Yorumlar